कपाशीवरील पांढरी माशी Cotton Whitefly

 

कपाशीवरील पांढरी माशी

इंग्रजी नाव : Cotton Whitefly

 

 

खाद्य वनस्पती : कापसाशिवाय भाजीपाला, वांगी, लिंबूवर्गीय फळझाडे, एरंडी इत्यादी पिकाना उपद्रव करते.

ओळख : प्रौढ मृदु शरीराचे फिकट पिवळया रंगाचे असतात. पंखावर पांढरे मेणचट आवरण असते. नर हे मादीपेक्षा आकाराने लहान असतात. सुरुवातीला अंडी पांढरी व नंतर  तपकिरी रंगाची होतात. ही अंडी उघडया डोळयांनी दिसत नाही. भिंग किंवा सुक्ष्मदर्शक यंत्राव्दारे पाहता येतात. पहिल्या अवस्थेतील पिल्लांना डोळे, पाय व मिशा असतात. पिल्ले चपटी, अंडाकृती व हिरवट पिवळी असतात. नंतरच्या अवस्थेतील पिल्लांना पाय आणि मिशा नसतात. शेवटच्या अवस्थेतील पिल्लांचे डोळे लाल असतात. शेवटच्या अवस्थेतील पिल्लांना कोष अवस्था देखील म्हणतात.

नुकसानीचा प्रकार : पांढ­या माशीची पिल्ले तसेच प्रौढ पानाच्या खालच्या बाजूने राहून रस शोषण करतात, अशी पाने कोमेजतात. प्रादुर्भाव जास्त असल्याने पाने लालसर ठिसूळ होवून शेवटी वाळतात. याशिवाय पिल्ले आपल्या शरीरातून गोड चिकट द्रव बाहेर टाकतात. व त्यावर काळी बुरशी वाढते. परिणामी पाने व झाड चिकट व काळसर होते आणि झाडाची वाढ खुंटते. अशा झाडांना पाते, फुले आणि बोंडे लागण्याचे प्रमाण कमी होते. याशिवाय झाडावरील पाते, फुले आणि लहान लहान बोंडे यांची गळ होऊन कपाशीच्या उत्पादनावर आणि प्रतिवर विपरित परिणाम होतो. काही रोगांच्या विषाणूचा प्रसारसुध्दा या माशीमुळे होतो.

जीवनक्रम : मादी पानाच्या खालच्या बाजूने पानावर अंडी घालते. ज्या पानांवर लव जास्त आहे, त्यावर प्रामुख्याने अंडी घालते. एक मादी जवळपास ३०० अंडी घालते. ही अंडी उघडया डोळयाने दिसत नाही, भिंगाच्या किंवा सुक्ष्मदर्शक यंत्राच्या सहाय्याने ही बघता येतात. अंडी अवस्था उन्हाळयात ३ ते ५ दिवस आणि हिवाळयात ५ ते ३३ दिवस असते. अंडयातून निघालेली पहिल्या अवस्थेतील पिल्ले पानावर योग्य जागा शोधून तेथे टोकदार सोंड खुपसून पानातून रस शोषण करतात. त्यानंतर त्याच जागी त्या पिल्लांची पूर्ण वाढ होते. पहिल्या अवस्थेनंतर पिल्लाना पाय आणि मिशा नसतात. त्यामुळे ती एकाच जागी स्थिर राहतात. पिल्लाची पूर्ण वाढ उन्हाळयात ९ ते १४ दिवस आणि हिवाळयात १७ ते ७३ दिवसात होते. त्यानंतर त्याचे प्रौढात रुपांतर होते. प्रौढ १ ते ३ आठवडे जगतात. एक जीवनक्रम १४ ते १२२ दिवसामध्ये पूर्ण होतो. वर्षभरात १० ते १२ जीवनक्रम विविध वनस्पतीवर पूर्ण होतात.

प्रादुर्भावाचा कालावधी (सक्रियता) : पांढ­या माशीचा प्रादुर्भाव सर्वसाधारणपणे सप्टेंबरच्या पहिल्या आठवडयापासून सुरु होतो व नंतर नोव्हेंबर महिन्यात अधिकतम प्रादुर्भाव आढळून येतो.

पोषक घटक : कमाल तापमान व सुर्यप्रकाश वाढल्यास, किमान तापमान, पर्जन्य व आर्द्रता कमी झाल्यास पांढऱ्या माशीचा प्रादुर्भाव वाढतो. पायरेथ्रॉइड गटातील किटकनाशकाचा अति वापर केल्यामुळे पांढ­या माशीचा कपाशीवर वारंवार पुर्नउद्रेक होत आहे.

आर्थिक नुकसानीची संकेत पातळी : ८ ते १० प्रौढ माशा किंवा १० पिल्ले / पान

नैसर्गिक शत्रू (मित्र कीटक) : ढालकिडा, क्रायसोपा, भक्षक ढेकूण, एनकारसिया, इरिटमोसिरस

व्यवस्थापन

§  वाणाची निवड : रोग व रस शोषण करणाऱ्या किडीस प्रतिकारक्षम / सहनशील वाणांची निवड करावी. यामुळे रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर कमी होईल आणि किडींचे नैसर्गिक व्यवस्थापन चांगल्या प्रकारे होईल. तसेच कमी कालावधीच्या वाणांची निवड करावी.

§  पीक फेरपालट : पीक फेरपालट करावी. त्यामुळे किडींना सतत खाद्य उपलब्ध होणार नाही व त्यांच्या जीवनक्रमात खंड पडेल.

§  लागवडीचे अंतर : लागवड करत असलेल्या वाणाची पूर्ण माहिती घेऊन शिफारस केलेल्या अंतरावर लागवड करावी.

§  अन्नद्रव्य व्यवस्थापन : पिकाला आवश्यक असणारी अन्नद्रव्य योग्यवेळी द्यावे, यामुळे पिकाची जोमदार वाढ होऊन पीक किडीच्या प्रादुर्भावाला कमी बळी पडेल.  रासायनिक खतांचा शिफारसीनुसार वापर करावा. नत्रयुक्त खताचा अतिरीक्त वापर केल्यास किडींचा प्रादुर्भाव वाढतो.

§  आंतरपीके किंवा मिश्र पिके : मका, चवळी, उडीद, मुग, सोयाबीन, ज्वारी यासारखी आंतरपीके किंवा मिश्र पिके घेतल्यास कपाशीवरील किडींच्या नैसर्गिक शत्रू कीटकांचे संवर्धन होते.

§  मित्र कीटकांना पोषक पिके : एकात्मिक कीड व्यवस्थापनासाठी मित्र कीटकांना पोषक पिके जसे मका, ज्वारी, चवळी इत्यादीच्या शेताच्या मध्यभागी किंवा कडेने १-२ ओळी लावाव्यात.

§  नियमित सर्वेक्षण : पिकाचे आणि किडीचे प्रत्यक्ष शेतांना नियमित भेटी देऊन निरीक्षण करावे.

§  तण व्यवस्थापन : शेताची कोळपणी व खुरपणी किंवा रासायनिक तणनाशकाचा वापर करून पिकाच्या सुरुवातीची ८ ते ९ आठवडे तणांचे व्यवस्थापन करावे.

§  पिवळे चिकट सापळे : एक हेक्टरसाठी पिवळे (२०) चिकट सापळे (१.५-१.० फूट आकाराचे) पीक २० दिवसाचे झाल्यावर लावावे.

जैविक कीटकनाशकाचा वापर

§  निंबोळी अर्क ५ टक्के किंवा अझाडिरॅक्टीन ३००० पीपीएम १००० मिली / एकर २०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारावे.

§  लिकॅनीसिलियम (व्हर्टिसिलियम) लिकॅनी १.१५ % डब्ल्युपी १००० ग्रॅम / एकर २०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारावे.

रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर

कीटकनाशक	प्रमाण / एकर
	कीटकनाशक	पाणी (लिटर)
फ़्लोनीकॅमीड ५०.०० % डब्ल्युजी किंवा	६० ग्रॅम	२००
डायफेनथ्यूरॉन ४७.८० % एससी किंवा	२०० मिली	२००
डायफ़ेनथ्युरॉन ५०.०० % डब्ल्युपी किंवा	२४० ग्रॅम	२००-४००
पायरिप्रॉक्झीफेन १०.०० % ईसी किंवा	४०० मिली	२००
बुप्रोफ़ेझीन २५.०० % एससी किंवा	४०० मिली	२००-३००
पायरीफ्ल्युक्विनॅझोन २०.०० % डब्ल्युजी किंवा	१५०-२०० ग्रॅम	२००
डायनोटेफ़्युरॉन २०.०० % एसजी किंवा	५०-६० ग्रॅम	२००
इमिडाक्लोप्रीड १७.८० % एसएल किंवा	४०-५० मिली	२००-३००
असिटामीप्रीड २०.०० % एसपी किंवा	४० ग्रॅम	२००-२४०
स्यानट्रानीलीप्रोल १०.२६ % ओडी किंवा	३६० मिली	२००
स्पायरोमेसीफेन २२.९० % एससी किंवा	२४० मिली	२००
स्पायरोटेट्रामॅट १५.३१ % ओडी किंवा	२८० मिली	२००
फेनप्रोपॅथ्रीन ३०.०० % ईसी किंवा	१००-१३६मिली	३००-४००
बायफेनथ्रीन १०.०० % ईसी	३२० मिली	२००